(ಅಗಸ್ಟ್ ೧೨ ಡಾ: ಎಸ್. ಆರ್. ರಂಗನಾಥನ್ ರ ಜನ್ಮದಿನ)
ನಾನು ನನ್ನ ಸ್ನಾತಕೋತ್ತರ ಶಿಕ್ಷಣಕ್ಕಾಗಿ 'ಗ್ರಂಥಾಲಯ ವಿಜ್ಞಾನ' ವನ್ನು ಅಧ್ಯನದ ವಿಷಯವಾಗಿ ಆಯ್ದು ಕೊಂಡಿದ್ದು ಹೀಗೆ ಒಂದು ಆಕಸ್ಮಿಕ ಘಳಿಗೆಯಲ್ಲಿ. ಪದವಿಯ ಅಂತಿಮ ವರ್ಷದ ಪರೀಕ್ಷೆ ಮುಗಿದು ಸ್ನೇಹಿತರೆಲ್ಲ ಮಾತನಾಡುತ್ತ ಕುಳಿತಿದ್ದ ಸಮಯ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದಲ್ಲಿ 'ಗ್ರಂಥಾಲಯ ವಿಜ್ಞಾನ' ಎನ್ನುವ ಸ್ನಾತಕೋತ್ತರ ಕೋರ್ಸು ಇರುವ ಸಂಗತಿ ಮಾತಿನ ನಡುವೆ ಸುಳಿಯಿತು. ಜೊತೆಗೆ ಅದೇ ಆಗ ಮಾಹಿತಿ ತಂತ್ರಜ್ಞಾನ ಭಾರತಕ್ಕೆ ಕಾಲಿಡುವ ತಯ್ಯಾರಿ ನಡೆಸಿತ್ತು. ಮಾಹಿತಿ ತಂತ್ರಜ್ಞಾನದ ಪರಿಣಾಮ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ವಿಜ್ಞಾನವನ್ನು ಪ್ರಾಯೋಗಿಕವಾಗಿ ಅದ್ಯಯನ ಮಾಡಿದವರಿಗೆ ಮುಂದಿನ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಉತ್ತಮ ಭವಿಷ್ಯವಿದೆ ಎನ್ನುವ ಅಭಿಪ್ರಾಯ ನಮ್ಮ ಅಂದಿನ ಚರ್ಚೆಯ ಫಲಿತಾಂಶವಾಗಿತ್ತು. ಅದೇ ದಿನ ನಾವು ನಾಲ್ಕಾರು ಗೆಳೆಯರು 'ಗ್ರಂಥಾಲಯ ವಿಜ್ಞಾನ'ದಲ್ಲೇ ಸ್ನಾತಕೋತ್ತರ ಶಿಕ್ಷಣ ಪಡೆಯಬೇಕೆಂದು ನಿರ್ಧರಿಸಿದೇವು. ಪರೀಕ್ಷಾ ಫಲಿತಾಂಶದ ನಂತರ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯಕ್ಕೆ ಹೋಗಿ ಅರ್ಜಿ ಸಲ್ಲಿಸಿ ಪ್ರವೇಶ ಪಡೆಯುವಲ್ಲಿ ಯಶಸ್ವಿಯಾದೇವು. ತರಗತಿ ಪ್ರಾರಂಭವಾದ ಮೊದಲ ದಿನವೇ ನಮ್ಮ ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕರು ನಮ್ಮನ್ನೆಲ್ಲ ಗ್ರಂಥಾಲಯಕ್ಕೆ ಕರೆದೊಯ್ದು ಅಲ್ಲಿ ವಿವಿಧ ವಿಭಾಗಗಳನ್ನು ಪರಿಚಯಿಸಿ ಜೊತೆಗೆ ಅಲ್ಲಿಯೇ ತೂಗು ಹಾಕಿದ್ದ ಆಳೆತ್ತರದ ಭಾವಚಿತ್ರಕ್ಕೆ ನಮಸ್ಕರಿಸುವಂತೆ ಹೇಳಿದರು. ಕಪ್ಪು ಬಿಳುಪಿನ ಆ ಭಾವಚಿತ್ರದಲ್ಲಿ ಕೋಟು ಧೋತಿ ಧರಿಸಿ ಭಾರತೀಯ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಉಡುಪಿನಲ್ಲಿದ್ದ ಅಜಾನುಬಾಹು ವ್ಯಕ್ತಿ ನಗುತ್ತ ನಿಂತಿದ್ದರು. ಆ ಭಾವ ಚಿತ್ರದತ್ತ ದೃಷ್ಟಿ ಹರಿಸಿದಾಗ ಭಾವಚಿತ್ರದ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ 'ಡಾ:ಎಸ್. ಆರ್. ರಂಗನಾಥನ್: ಗ್ರಂಥಾಲಯ ಚಳುವಳಿಯ ಜನಕ' ಎನ್ನುವ ಟಿಪ್ಪಣಿ ಕಣ್ಣಿಗೆ ಬಿತ್ತು. ಹೀಗೆ ತರಗತಿಗೆ ಕಾಲಿಟ್ಟ ಮೊದಲ ದಿನವೇ ಪರಿಚಿತರಾದ ಡಾ; ಎಸ್. ಆರ್. ರಂಗನಾಥನ್ ನಂತರದ ಎರಡು ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ನಮ್ಮ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿ ಬದುಕಿನ ಪ್ರತಿ ಘಳಿಗೆ ನಮ್ಮೊಂದಿಗೆ ಮುಖಾಮುಖಿಯಾಗುತ್ತಲೇ ಹೋದರಲ್ಲದೆ ವೃತ್ತಿ ಬದುಕಿನಲ್ಲೂ ಅವರ ಪ್ರಭಾವ ಮತ್ತು ಅವರು ಕಟ್ಟಿಕೊಟ್ಟ ಅನುಭವ ಅಪಾರ.
ಡಾ: ಎಸ್. ಆರ್. ರಂಗನಾಥನ್ ಕೇವಲ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ವಿಜ್ಞಾನದ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳಿಗೆ ಮತ್ತು ಗ್ರಂಥಾಲಯ ವಿಜ್ಞಾನವನ್ನು ವೃತ್ತಿಯಾಗಿಸಿಕೊಂಡ ಶಿಕ್ಷಕರಿಗೆ ಹಾಗೂ ಗ್ರಂಥಪಾಲಕರಿಗೆ ಮಾತ್ರ ಪರಿಚಿತರಲ್ಲ. ಗ್ರಂಥಾಲಯದ ಕುರಿತು ಆಸಕ್ತಿಯುಳ್ಳ ಎಲ್ಲರಿಗೂ ರಂಗನಾಥನ್ ಪರಿಚಿತರು. ಗ್ರಂಥಾಲಯ ವಿಜ್ಞಾನದ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಯಾಗಿದ್ದ ವೇಳೆ ನಾನು ನನ್ನೂರಿಗೆ ಹೋಗಿದ್ದ ಒಂದು ಸಂದರ್ಭ ಊರಿನಲ್ಲಿದ್ದ ಪುಸ್ತಕ ಪ್ರೇಮಿ ಓದುಗ ರಂಗನಾಥನ್ ಅವರ ಹೆಸರು ಹೇಳಿ ಅವರ ಬಗ್ಗೆ ಒಂದಿಷ್ಟು ಮಾತನಾಡಿದ ಆ ಕ್ಷಣ ನನಗೆ ಆಶ್ಚರ್ಯವಾಗಿತ್ತು. ರಂಗನಾಥನ್ ನನ್ನೂರಿನಂಥ ಕುಗ್ರಾಮಕ್ಕೂ ಪರಿಚಿತರು ಎನ್ನುವ ಸಂಗತಿಯೇ ನನಗೆ ಅಚ್ಚರಿಯ ಸಂಗತಿಯಾಗಿದ್ದು ಜೊತೆಗೆ ಈ ವ್ಯಕ್ತಿ ಕೇವಲ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ವಿಜ್ಞಾನವನ್ನು ಪ್ರಾಯೋಗಿಕವಾಗಿ ಅಭ್ಯಾಸ ಮಾಡಿದವರಿಗೆ ಮಾತ್ರ ಗೊತ್ತು ಎಂದು ಅದುವರೆಗೂ ನಾನು ಕಟ್ಟಿಕೊಂಡಿದ್ದ ಕಲ್ಪನೆ ಒಡೆದು ಚೂರಾಗಿತ್ತು. ಇಲ್ಲೇ ರಂಗನಾಥನ್ ಅವರ ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವದ ವಿರಾಟ ದರ್ಶನ ನನಗಾದದ್ದು. ಸಿಗ್ಮಂಡ್ ಪ್ರಾಯ್ಡ್ ಮನೋವಿಜ್ಞಾನಕ್ಕೆ ಮತ್ತು ಹೆರೋಡೊಟಸ್ ಇತಿಹಾಸಕ್ಕೆ ಹೇಗೋ ಹಾಗೆ ರಂಗನಾಥನ್ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ವಿಜ್ಞಾನಕ್ಕೆ ಪಿತಾಮಹನಾದವರು. ಮಾಹಿತಿ ತಂತ್ರಜ್ಞಾನ ಇನ್ನು ಕಣ್ಣು ಬಿಡದಿದ್ದ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳನ್ನು ಕಟ್ಟಿ ಬೆಳೆಸಿದ ರಂಗನಾಥನ್ ತಮ್ಮ ದೂರದೃಷ್ಟಿತ್ವ ಮತ್ತು ತಮ್ಮೊಳಗಿನ ಅಪಾರ ಅನುಭವದಿಂದ ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳನ್ನು ವಿಜ್ಞಾನ ಮತ್ತು ತಂತ್ರಜ್ಞಾನಕ್ಕೆ ಮುಖಾಮುಖಿಯಾಗಿ ನಿಲ್ಲಿಸಿದರು. ಈ ಮಾಹಿತಿ ತಂತ್ರಜ್ಞಾನದ ಯುಗದಲ್ಲೂ ರಂಗನಾಥನ್ ರ ವಿಚಾರಗಳು ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳ ಬೆಳವಣಿಗೆಗೆ ಅತಿ ಅವಶ್ಯಕವಾಗಿದ್ದು ಅವರ ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ವಿಜ್ಞಾನ ಕ್ಷೇತ್ರದ ಭೂತ, ವರ್ತಮಾನ ಮತ್ತು ಭವಿಷ್ಯತ್ತನ್ನು ಅಗಾಧವಾಗಿ ಆಕ್ರಮಿಸಿಕೊಂಡಿದೆ.
ಶಿಯ್ಯಾಳಿ ರಾಮಾಮೃತ ರಂಗನಾಥನ್ ತಮಿಳುನಾಡಿನವರು. ಅವರು ಜನಿಸಿದ್ದು ತಮಿಳು ನಾಡಿನ (ಆಗಿನ ಮದ್ರಾಸ್ ರಾಜ್ಯ) ತಂಜಾವೂರು ಜಿಲ್ಲೆಯ ಶಿಯ್ಯಾಳಿ ಎನ್ನುವ ಪುಟ್ಟ ಗ್ರಾಮದಲ್ಲಿ ೧೮೯೨ ಅಗಸ್ಟ್ ೧೨ ರಂದು. ತಂದೆ ರಾಮಾಮೃತ ಅಯ್ಯರ್ ಮತ್ತು ತಾಯಿ ಸೀತಾ ಲಕ್ಷ್ಮಿ. ರಂಗನಾಥನ್ ಆರು ವರ್ಷದವರಾಗಿದ್ದಾಗ ಅವರ ತಂದೆ ನಿಧನರಾದರು. ತಂದೆಯ ನಿಧನದ ನಂತರ ಅಜ್ಜ ಸುಬ್ಬಾ ಅಯ್ಯರ ಅವರ ಮಾರ್ಗದರ್ಶನದಲ್ಲಿ ರಂಗನಾಥನ್ ತಮ್ಮ ಪ್ರಾಥಮಿಕ ಶಿಕ್ಷಣವನ್ನು ಪೂರ್ಣಗೊಳಿಸಿದರು. ಶಿಯ್ಯಾಳಿಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಥಮಿಕ ಶಿಕ್ಷಣ ಪಡೆದು ಮುಂದಿನ ವಿದ್ಯಾಭ್ಯಾಸಕ್ಕಾಗಿ ರಂಗನಾಥನ್ ಮದ್ರಾಸಿಗೆ ಬಂದು ನೆಲೆಸುತ್ತಾರೆ. ಚಿಕ್ಕಂದಿನಿಂದ ಗಣಿತ ಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಆಸಕ್ತಿ ಹೊಂದಿದ್ದ ಅವರು ತಮ್ಮ ಸ್ನಾತಕೋತ್ತರ ಪದವಿಯನ್ನು ಗಣಿತ ಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲೇ ಪೂರ್ಣಗೊಳಿಸಿ ನಂತರ ಒಂದೆರಡು ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ಅರೆಕಾಲಿಕ ಉಪನ್ಯಾಸಕರಾಗಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ. ಕರ್ನಾಟಕದ ಮಂಗಳೂರಿನಲ್ಲೂ ಕೆಲವು ತಿಂಗಳು ಉಪನ್ಯಾಸಕರಾಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸಿದ್ದು ಗಮನಾರ್ಹ ಸಂಗತಿಗಳಲ್ಲೊಂದು. ೧೯೨೪ ರಲ್ಲಿ ರಂಗನಾಥನ್ ರ ವೃತ್ತಿ ಬದುಕು ಮಹತ್ವದ ತಿರುವು ಪಡೆದುಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಅರೆಕಾಲಿಕ ಉಪನ್ಯಾಸಕ ವೃತ್ತಿಯಿಂದ ಬರುತ್ತಿದ ಕಡಿಮೆ ಸಂಬಳದಿಂದ ಕುಟುಂಬ ನಿರ್ವಹಣೆಗೆ ತೊಂದರೆಯಾದಾಗ ಬೇರೆ ವೃತ್ತಿಯನ್ನು ಹುಡುಕುವುದು ಬದುಕಿಗಾಗಿ ಅನಿವಾರ್ಯವಾಗುತ್ತದೆ. ಇದೇ ಸಂದರ್ಭ ಮದ್ರಾಸ್ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದಲ್ಲಿ ಪೂರ್ಣ ಕಾಲಿಕ ಗ್ರಂಥಪಾಲಕ ಹುದ್ದೆಗೆ ಅರ್ಜಿ ಆಹ್ವಾನಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ರಂಗನಾಥನ್ ರ ಆರ್ಥಿಕ ತೊಂದರೆ ತಿಳಿದಿದ್ದ ಕೆಲವು ಉಪನ್ಯಾಸಕರು ಮತ್ತು ಪ್ರೆಸಿಡೆನ್ಸಿ ಕಾಲೇಜಿನ ಪ್ರಾಚಾರ್ಯರ ಮಿ. ಡಂಕನ್ ಗ್ರಂಥಪಾಲಕ ಹುದ್ದೆಗೆ ಅರ್ಜಿ ಸಲ್ಲಿಸುವಂತೆ ಒತ್ತಾಯಿಸುತ್ತಾರೆ. ಒಲ್ಲದ ಮನಸ್ಸಿನಿಂದಲೇ ಅರ್ಜಿ ಸಲ್ಲಿಸಿದ ರಂಗನಾಥನ್ ಅಚ್ಚರಿ ಎನ್ನುವಂತೆ ಮದ್ರಾಸ್ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದ ಗ್ರಂಥಪಾಲಕ ಹುದ್ದೆಗೆ ನೇಮಕಗೊಳ್ಳುವರು. ಪೂರ್ಣಕಾಲಿಕ ಕೆಲಸ ಮತ್ತು ಹೆಚ್ಚಿನ ಸಂಬಳ ಎಂದು ಆ ಹುದ್ದೆಯನ್ನು ಒಪ್ಪಿಕೊಂಡ ರಂಗನಾಥನ್ ರಿಗೆ ಒಂದೇ ವಾರದಲ್ಲಿ ಆ ಕೆಲಸ ಬೇಸರ ತರಿಸುತ್ತದೆ. ಪಾಠ ಮಾಡುತ್ತ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳ ನಡುವೆ ಲವಲವಿಕೆಯಿಂದ ಓಡಾಡಿಕೊಂಡಿದ್ದ ಅವರಿಗೆ ಯಾರ ಸಂಪರ್ಕವೂ ಇಲ್ಲದೆ ದಿನವಿಡೀ ಒಬ್ಬಂಟಿಯಾಗಿ ಕುಳಿತು ಕೊಳ್ಳುವುದು ಅದೊಂದು ಶಿಕ್ಷೆಯಂತೆ ಭಾಸವಾಗುತ್ತದೆ. ಒಂದೇ ವಾರದಲ್ಲಿ ಪ್ರೆಸಿಡೆನ್ಸಿ ಕಾಲೇಜಿಗೆ ಮರಳಿದ ರಂಗನಾಥನ್ ತಮ್ಮನ್ನು ಮತ್ತೆ ಅದೇ ಹಿಂದಿನ ಅರೆಕಾಲಿಕ ಉಪನ್ಯಾಸಕ ಹುದ್ದೆಗೆ ಮರು ನೇಮಕಾತಿ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುವಂತೆ ಪ್ರಾಚಾರ್ಯರಲ್ಲಿ ವಿನಂತಿಸಿಕೊಳ್ಳುವರು. ರಂಗನಾಥನ್ ರಿಗಿದ್ದ ಓದಿನ ಅಭಿರುಚಿ ಮತ್ತು ಸಂಶೋಧನಾ ಮನೋಭಾವದ ಅರಿವಿದ್ದ ಪ್ರಾಚಾರ್ಯರಿಗೆ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದ ಗ್ರಂಥಾಲಯವನ್ನು ಪುನಶ್ಚೇತನಗೊಳಿಸಲು ರಂಗನಾಥನ್ನರೆ ಸರಿಯಾದ ವ್ಯಕ್ತಿಯೆಂದು ಅವರನ್ನು ಮರಳಿ ಮದ್ರಾಸ್ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯಕ್ಕೆ ಕಳುಹಿಸಿ ಕೊಡುವಲ್ಲಿ ಯಶಸ್ವಿಯಾಗುತ್ತಾರೆ. ಲಂಡನ್ನಿನಿಂದ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ತರಬೇತಿ ಪಡೆದು ಮರಳಿದ ಮೇಲೂ ತನ್ನ ಮನಸ್ಸಿಗೆ ಆ ಹುದ್ದೆ ಒಪ್ಪದೇ ಹೋದಲ್ಲಿ ಪ್ರೆಸಿಡೆನ್ಸಿ ಕಾಲೇಜಿಗೆ ಮತ್ತೆ ಮರಳಿ ಬರಲು ಅವಕಾಶ ನೀಡಬೇಕೆನ್ನುವ ಷರತ್ತಿನ ಮೇಲೆ ರಂಗನಾಥನ್ ಮದ್ರಾಸ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯಕ್ಕೆ ಹಿಂತಿರುಗುತ್ತಾರೆ. ಮಿ. ಡಂಕನ್ ಅಂದು ಮಾಡಿದ ಕೆಲಸ ನಂತರದ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಭಾರತದ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಬಹುದೊಡ್ಡ ಪರಿವರ್ತನೆಗೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು. ಈ ದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ ಭಾರತೀಯರು ಮಿ. ಡಂಕನ್ ಗೆ ಋಣಿಗಳಾಗಿರಲೇ ಬೇಕು.
ಮತ್ತೆ ಮದ್ರಾಸ್ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದ ಗ್ರಂಥಪಾಲಕ ಹುದ್ದೆಗೆ ಮರಳಿದ ರಂಗನಾಥನ್ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ತರಬೇತಿಗಾಗಿ ಲಂಡನ್ ಗೆ ಪಯಣಿಸುತ್ತಾರೆ. ಲಂಡನ್ನಿನಲ್ಲಿದ್ದ ೯ ತಿಂಗಳ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ರಂಗನಾಥನ್ ಅವರಿಗೆ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ಎನ್ನುವುದು ಪ್ರಾಯೋಗಿಕವಾಗಿ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಬೇಕಾದ ವಿಷಯ ಎನ್ನುವ ಸಂಗತಿ ಮನದಟ್ಟಾಗುತ್ತದೆ. ಲಂಡನ್ನಿನ 'ಸ್ಕೂಲ್ ಆಫ್ ಲೈಬ್ರರಿಯನ್ ಶಿಪ್' ನಲ್ಲಿ ಡಬ್ಲ್ಯು. ಸಿ. ಸೇಯರ್ಸ್ ಅವರಿಂದ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ವಿಜ್ಞಾನದ ಅನೇಕ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ಕಲಿಯಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗುತ್ತದೆ. ಆ ಒಂಬತ್ತು ತಿಂಗಳ ಕಾಲಾವಧಿಯಲ್ಲಿ ರಂಗನಾಥನ್ ಬರೋಬ್ಬರಿ ನೂರು ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳಿಗೆ ಭೇಟಿ ನೀಡುತ್ತಾರೆ. ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಗ್ರಂಥಾಲಯದಲ್ಲಿ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ವಿಜ್ಞಾನದ ಹೊಸ ಹೊಸ ಸಂಗತಿಗಳನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವರು. ಆ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲೇ ಅವರ ವಿಶ್ಲೇಷಣಾತ್ಮಕ ಮನಸ್ಸು ಭಾರತೀಯ ಮತ್ತು ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳನ್ನು ತುಲನೆ ಮಾಡಿ ನೋಡುತ್ತದೆ. ಭಾರತದ ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳಲ್ಲಿನ ಬಹುಮುಖ್ಯ ಕೊರತೆಗಳೇನು ಎನ್ನುವುದು ಅವರಿಗೆ ಲಂಡನ್ನಿನಲ್ಲಿದ್ದ ಆ ಸಂದರ್ಭ ವೇದ್ಯವಾಗುತ್ತದೆ. ಬ್ರಿಟಿಷ ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳ ಸೇವೆಗಳು, ಅಲ್ಲಿನ ತಾಂತ್ರಿಕ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳು, ಆಕರ್ಷಕ ಮತ್ತು ಓದುಗ ಸ್ನೇಹಿ ಕಟ್ಟಡಗಳು, ಉತ್ತಮ ಗುಣ ಮಟ್ಟದ ಪಿಠೋಪಕರಣಗಳು, ಗ್ರಂಥಾಲಯ ಸಿಬ್ಬಂದಿಯ ಸೇವಾ ಮನೋಭಾವ ಈ ಎಲ್ಲವುಗಳಿಂದ ರಂಗನಾಥನ್ ಪ್ರಭಾವಿತರಾಗುತ್ತಾರೆ. ಬ್ರಿಟಿಷ್ ರಾಷ್ಟ್ರದಲ್ಲಿ ಸಾಧ್ಯವಾಗಿದ್ದು ಭಾರತದಲ್ಲೇಕೆ ಸಾಧ್ಯವಾಗಿಲ್ಲ ಎಂದು ಅವರ ಮನಸ್ಸು ಪ್ರಶ್ನಿಸುತ್ತದೆ. ಬೇರೆ ಮುಂದಿವರೆದ ರಾಷ್ಟ್ರಗಳಿಗೆ ಹೋಲಿಸಿದರೆ ಭಾರತ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಬಹಳಷ್ಟು ಹಿಂದಿದೆ ಎನ್ನುವ ಸಂಗತಿ ಅರಿವಾಗುತ್ತದೆ. ಭಾರತದಲ್ಲೂ ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳನ್ನು ಅಭಿವೃದ್ಧಿಪಡಿಸಬೇಕೆಂದು ಲಂಡನ್ನಿನಲ್ಲಿದ್ದಾಗಲೇ ನಿರ್ಧರಿಸುತ್ತಾರೆ. ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಯ ನೀಲನಕ್ಷೆ ಆಗಲೇ ರೂಪುಗೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಆ ಎಲ್ಲ ಆಸೆ ಮತ್ತು ಕನಸುಗಳನ್ನು ಹೊತ್ತು ರಂಗನಾಥನ್ ೧೯೨೫ ರಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ತರಬೇತಿಯನ್ನು ಪೂರ್ಣಗೊಳಿಸಿಕೊಂಡು ಭಾರತಕ್ಕೆ ಮರಳುತ್ತಾರೆ. ಗ್ರಂಥಪಾಲಕ ಹುದ್ದೆ ಮನಸ್ಸಿಗೆ ಒಪ್ಪದೇ ಹೋದಲ್ಲಿ ಉಪನ್ಯಾಸಕನಾಗಿ ತನ್ನನ್ನು ಮರಳಿ ಮರು ನೇಮಕಾತಿ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಬೇಕು ಎನ್ನುವ ಷರತ್ತಿನ ಮೇಲೆ ಲಂಡನ್ ಗೆ ಹೋಗಿ ತರಬೇತಿ ಪಡೆದ ರಂಗನಾಥನ್ ಮುಂದಿನ ನಾಲ್ಕೂವರೆ ದಶಕಗಳ ಕಾಲ ಗ್ರಂಥಾಲಯವನ್ನೇ ತಮ್ಮ ಉಸಿರಾಗಿಸಿಕೊಂಡು ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಾರೆ. ಇಡೀ ಜಗತ್ತೇ ಭಾರತದ ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳ ಕಡೆ ನೋಡುವಂತೆ ಅವುಗಳನ್ನು ಕಟ್ಟಿ ಬೆಳೆಸುವರು. ಗ್ರಂಥಪಾಲಕರಾಗಿ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ವಿಜ್ಞಾನದ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕರಾಗಿ ಮತ್ತು ಸಂಶೋಧಕರಾಗಿ ರಂಗನಾಥನ್ ಮಾಡಿದ ಕೆಲಸ ಮತ್ತು ಸಾಧನೆಗಳು ಅವರ ಹೆಸರನ್ನು ಇತಿಹಾಸದ ಪುಟಗಳಲ್ಲಿ ಅಜರಾಮರಗೊಳಿಸಿವೆ.
ಲಂಡನ್ನಿನಿಂದ ಭಾರತಕ್ಕೆ ಮರಳಿದ ಮೇಲೆ ರಂಗನಾಥನ್ ಮದ್ರಾಸ್ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದ ಗ್ರಂಥಾಲಯವನ್ನೇ ತಮ್ಮ ಕಾರ್ಯಕ್ಷೇತ್ರ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಬಹಳಷ್ಟು ಬದಲಾವಣೆಗಳಿಗೆ ಕಾರಣರಾಗುತ್ತಾರೆ. ಗ್ರಂಥಾಲಯವನ್ನು ಮೇಲ್ದರ್ಜೆಗೇರಿಸಿ ಓದುಗರಿಗೆ ಅತ್ಯುತ್ತಮ ಓದಿನ ವಾತಾವರಣವನ್ನು ಕಟ್ಟಿಕೊಟ್ಟರು. ಉತ್ತಮ ಪುಸ್ತಕಗಳ ಸಂಗ್ರಹ ಮತ್ತು ತಮ್ಮಲ್ಲಿನ ಸೇವಾ ಮನೋಭಾವದ ಪರಿಣಾಮ ಗ್ರಂಥಾಲಯಕ್ಕೆ ಹೆಚ್ಚು ಹೆಚ್ಚು ಓದುಗರನ್ನು ಆಕರ್ಷಿಸುವಲ್ಲಿ ಯಶಸ್ವಿಯಾದರು. ವರ್ಗೀಕರಣ ಮತ್ತು ಸೂಚೀಕರಣ ಎನ್ನುವ ಎರಡು ಅತ್ಯುತ್ತಮ ತಾಂತ್ರಿಕ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಉಪಯೋಗದ ಕಾರಣ ಓದುಗರಿಗೆ ಗ್ರಂಥಾಲಯದಲ್ಲಿ ಲಭ್ಯವಿರುವ ಪುಸ್ತಕಗಳು ಸುಲಭವಾಗಿ ದೊರೆಯಲಾರಂಭಿಸುತ್ತವೆ. ಮದ್ರಾಸ್ ನಗರದಲ್ಲಿನ ಓದುವ ಹವ್ಯಾಸಿಗಳನ್ನು ಒಂದುಗೂಡಿಸಿ ಮದ್ರಾಸ್ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ಸಂಘ ಎನ್ನುವ ಸಂಸ್ಥೆಯನ್ನು ಆರಂಭಿಸುವ ರಂಗನಾಥನ್ ಸಾರ್ವಜನಿಕರಿಗೂ ಗ್ರಂಥಾಲಯದ ಸೌಲಭ್ಯ ದೊರೆಯುವಂತೆ ಮಾಡಿದರು. ಮುಂದಿನ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ಕ್ಷೇತ್ರವನ್ನು ಅಧ್ಯಯನದ ವಿಷಯವಾಗಿಸಿ ಮದ್ರಾಸ್ ನಲ್ಲಿ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ಶಾಲೆ ರಂಗನಾಥನ್ ರ ನೇತೃತ್ವದಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಕಾರ್ಯಚಟುವಟಿಕೆಯನ್ನಾರಂಭಿಸುತ್ತದೆ. ೨೧ ವರ್ಷಗಳ ಸುದೀರ್ಘ ಸೇವೆಯ ನಂತರ ರಂಗನಾಥನ್ ೧೯೪೫ ರಲ್ಲಿ ಸ್ವಯಂ ನಿವೃತ್ತಿ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುವರು. ಇದೇ ಸಂದರ್ಭ ಬನಾರಸ್ ಹಿಂದು ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದ ಗ್ರಂಥಾಲಯವನ್ನು ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಪಡಿಸಲು ಅಂದಿನ ಕುಲಪತಿಗಳಾಗಿದ್ದ ಡಾ. ರಾಧಾಕೃಷ್ಣನ್ ರ ಆಹ್ವಾನವನ್ನು ಒಪ್ಪಿ ಎರಡು ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ಒಂದು ಲಕ್ಷಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ಪುಸ್ತಕಗಳನ್ನು ವಿವಿಧ ವಿಷಯಗಳಾಗಿ ವರ್ಗೀಕರಿಸಿ ಅವುಗಳ ಸೂಚಿಯನ್ನು ತಯ್ಯಾರಿಸಿ ಅತಿ ಕಡಿಮೆ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯ ಗ್ರಂಥಾಲಯವನ್ನು ಅತ್ಯುತ್ತಮ ಶೈಕ್ಷಣಿಕ ಗ್ರಂಥಾಲಯವನ್ನಾಗಿ ಪರಿವರ್ತಿಸಿದರು. ಬನಾರಸ್ ಹಿಂದೂ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯ ಗ್ರಂಥಾಲಯವನ್ನು ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಪಡಿಸಿ ನಂತರ ರಂಗನಾಥನ್ ೧೯೪೭ ರಲ್ಲಿ ದೆಹಲಿ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದ ಗ್ರಂಥಪಾಲಕರಾಗಿ ನಿಯುಕ್ತಿಗೊಳ್ಳುವರು. ದೆಹಲಿ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದಲ್ಲಿ ಅವರು ಗ್ರಂಥಾಲಯವನ್ನು ಕಟ್ಟಿ ಬೆಳೆಸುವುದರ ಜೊತೆಗೆ ಮಾಡಿದ ಇನ್ನೊಂದು ಮಹತ್ವದ ಕೆಲಸವೆಂದರೆ ಅದು ಗ್ರಂಥಾಲಯ ವಿಜ್ಞಾನದ ಸ್ನಾತಕೋತ್ತರ ಕೋರ್ಸನ್ನು ಆರಂಭಿಸಿದ್ದು. ಅದುವರೆಗೂ ನಾಲ್ಕಾರು ತಿಂಗಳ ತರಬೇತಿಗಷ್ಟೇ ಸೀಮಿತವಾಗಿದ್ದ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ವಿಜ್ಞಾನದ ಅಧ್ಯಯನ ರಂಗನಾಥನ್ ರ ಪ್ರಯತ್ನದ ಪರಿಣಾಮ ಸ್ನಾತಕೋತ್ತರ ಕೋರ್ಸಿಗೆ ವಿಸ್ತರಿಸಿತು. ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ವಿಜ್ಞಾನವನ್ನು ಅಭ್ಯಸಿಸಿದ ಮತ್ತು ಪ್ರಾಯೋಗಿಕವಾಗಿ ತರಬೇತಿ ಹೊಂದಿದ ಗ್ರಂಥಪಾಲಕರು ಭಾರತದ ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ನಿಯುಕ್ತಿಗೊಳ್ಳಲು ಸಾಧ್ಯವಾಯಿತು. ಇದರ ನೇರ ಪರಿಣಾಮ ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳ ಮೇಲಾಯಿತು. ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಯ ಶಕೆ ಆರಂಭಗೊಂಡಿತು. ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳು ಮಾಹಿತಿ ಕೇಂದ್ರ ಮತ್ತು ಸಂಶೋಧನಾ ಕೇಂದ್ರಗಳೆನ್ನುವ ಮನ್ನಣೆಗೆ ಪಾತ್ರವಾದವು. ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳ ಅಗತ್ಯ ಮತ್ತು ಅದರ ಅಸ್ತಿತ್ವ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯಗಳನ್ನೂ ಮೀರಿ ಶಾಲೆ, ಕಾಲೇಜು, ಕೈಗಾರಿಕಾ ಕೇಂದ್ರಗಳಿಗೂ ವಿಸ್ತರಿಸಿತು. ಜನಸಾಮಾನ್ಯರೂ ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳ ಓದುಗರಾದರು. ಓದುಗರ ಮನೆ ಬಾಗಿಲಿಗೇ ಪುಸ್ತಕಗಳನ್ನು ತಲುಪಿಸುವ ಸಂಚಾರಿ ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳು ಸ್ಥಾಪನೆಯಾದವು. ಒಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಗ್ರಂಥಾಲಯದ ಪರಿಕಲ್ಪನೆ ಮತ್ತದರ ಬಳಕೆ ಒಬ್ಬ ಸಂಶೋಧಕನಿಂದ ಶ್ರೀ ಸಾಮಾನ್ಯನವರೆಗೆ ಜಾತಿ, ಧರ್ಮ ಮತ್ತು ಲಿಂಗ ಭೇದಗಳನ್ನು ಮೀರಿ ಅನಾವರಣಗೊಂಡಿತು. ಗ್ರಂಥಾಲಯ ಕ್ಷೇತ್ರದ ಇಂಥದ್ದೊಂದು ಅಗಾಧ ಬೆಳವಣಿಗೆ ಮತ್ತು ಅದರ ಪ್ರಸ್ತುತತೆಯ ಹಿಂದೆ ಡಾ. ಎಸ್. ಆರ್. ರಂಗನಾಥನ್ ರ ದಣಿವರಿಯದ ದುಡಿಮೆ, ಪ್ರಯೋಗಶೀಲ ಮನೋಭಾವ ಮತ್ತು ಅರ್ಪಣಾ ಭಾವ ಅತ್ಯಂತ ಪರಿಣಾಮಕಾರಿಯಾಗಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡಿವೆ. ಈ ಕಾರಣದಿಂದಲೇ ರಂಗನಾಥನ್ ಅವರನ್ನು ಗ್ರಂಥಾಲಯ ಚಳುವಳಿಯ ಜನಕ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗಿದೆ.
ದೆಹಲಿ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದಲ್ಲಿ ನಿವೃತ್ತಿ ಹೊಂದಿದ ನಂತರ ರಂಗನಾಥನ್ ತಮ್ಮ ಬದುಕಿನ ಕೊನೆಯ ದಿನಗಳನ್ನು ಕಳೆದದ್ದು ಕರ್ನಾಟಕದ ಬೆಂಗಳೂರಿನಲ್ಲಿ. ೧೯೫೭ ರಲ್ಲಿ ಬೆಂಗಳೂರಿಗೆ ಬಂದು ನೆಲೆಸಿದ ರಂಗನಾಥನ್ ಇಲ್ಲಿ 'ಪ್ರಲೇಖನ ಸಂಶೋಧನಾ ಮತ್ತು ತರಬೇತಿ ಕೇಂದ್ರ' ವನ್ನು (DRTC) ಸ್ಥಾಪಿಸಿದರು. ಆ ಮೂಲಕ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ವಿಜ್ಞಾನಕ್ಕೆ ಸಂಶೋಧನೆಯ ಸ್ವರೂಪವನ್ನು ನೀಡಿದರು. ಡಿ ಆರ್ ಟಿ ಸಿ ಸ್ಥಾಪನೆಯ ದಿನದಿಂದ ೧೯೭೨ ರ ತಮ್ಮ ಬದುಕಿನ ಕೊನೆಯ ದಿನಗಳವರೆಗೆ ರಂಗನಾಥನ್ ಈ ಕೇಂದ್ರದಲ್ಲಿ ಗೌರವ ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕರಾಗಿ ಸೇವೆ ಸಲ್ಲಿಸಿದರು.
೧. ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ಕಾಯ್ದೆ
ಜನಸಾಮಾನ್ಯರಿಗೂ ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳ ಸೇವೆ ಲಭ್ಯವಾಗುವಂತೆ ಮಾಡುವಲ್ಲಿ ರಂಗನಾಥನ್ ರ ಪಾತ್ರ ಹಿರಿದಾದದ್ದು. ಅವರ ನಿರಂತರ ಪ್ರಯತ್ನದ ಪರಿಣಾಮ ದೇಶದಲ್ಲಿ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳು ಸ್ಥಾಪನೆಯಾದವು. ನಂತರದ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳಿಗೆ ಆರ್ಥಿಕ ಸಮಸ್ಯೆ ಎದುರಾಯಿತು. ಆ ಸಂದರ್ಭ ರಂಗನಾಥನ್ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳಲ್ಲಿನ ಸೇವಾ ಗುಣಮಟ್ಟದ ಸುಧಾರಣೆಗಾಗಿ ಅವುಗಳ ಆರ್ಥಿಕ ನೆಲೆಯನ್ನು ಸುಭದ್ರಗೊಳಿಸಲು ೧೯೪೯ ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಥಮ ಬಾರಿಗೆ ಅಂದಿನ ಮದ್ರಾಸ್ ಸರ್ಕಾರಕ್ಕೆ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ಕಾಯ್ದೆಯನ್ನು ರೂಪಿಸಿ ಕೊಟ್ಟರು. ಸರ್ಕಾರವು ಸಾರ್ವಜನಿಕ ತೆರಿಗೆಯಿಂದ ವಸೂಲಾಗುವ ಹಣದಲ್ಲಿ ಇಂತಿಷ್ಟು ಪ್ರಮಾಣದ ಹಣವನ್ನು ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಗಾಗಿ ವಿನಿಯೋಗಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕೆಂದು ಈ ಕಾಯ್ದೆಯಲ್ಲಿ ಹೇಳಲಾಗಿದೆ. ಇಂದು ಭಾರತದ ಅನೇಕ ರಾಜ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ಕಾಯ್ದೆ ಜಾರಿಯಲ್ಲಿದೆ.
೨. ಗ್ರಂಥಾಲಯದ ಐದು ಸೂತ್ರಗಳು
ಗ್ರಂಥಾಲಯದ ಆಡಳಿತಕ್ಕೆ ವೈಜ್ಞಾನಿಕ ತಳಹದಿಯನ್ನು ಕಟ್ಟಿಕೊಡಲು ರಂಗನಾಥನ್ ಐದು ಸೂತ್ರಗಳನ್ನು ರಚಿಸಿದರು. ೧೯೩೧ ರಲ್ಲಿ ರಚನೆಯಾದ ಈ ಸೂತ್ರಗಳು ಸರ್ವಕಾಲಿಕ ಮಹತ್ವವನ್ನು ಪಡೆದಿವೆ.
* ಗ್ರಂಥಗಳು ಉಪಯೋಗಕ್ಕಾಗಿವೆ
* ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬ ಓದುಗನಿಗೆ ಅವನದೇ ಗ್ರಂಥ
* ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಗ್ರಂಥಕ್ಕೆ ಒಬ್ಬ ಓದುಗ
* ಓದುಗನ ಸಮಯ ಉಳಿಸಿ
* ಗ್ರಂಥಾಲಯ ಬೆಳೆಯುತ್ತಿರುವ ಸಂಸ್ಥೆ
೩. ಭಾರತೀಯ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ಸಂಘ
ಗ್ರಂಥಾಲಯ ಕ್ಷೇತ್ರದ ಬೆಳವಣಿಗೆಗಾಗಿ ಒಂದು ಸಂಘಟಿತ ಪ್ರಯತ್ನವಿರಲಿ ಎನ್ನುವ ರಂಗನಾಥನ್ ರ ದೂರದೃಷ್ಟಿಯ ಪರಿಣಾಮ ೧೯೩೩ ರಲ್ಲಿ 'ಭಾರತೀಯ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ಸಂಘ' ಸ್ಥಾಪನೆಯಾಯಿತು. ೧೯೪೮ ರಲ್ಲಿ ರಂಗನಾಥನ್ ಈ ಸಂಘದ ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿ ಆಯ್ಕೆಯಾದರು. ೧೯೪೮ ರಿಂದ ೧೯೫೩ ರ ವರೆಗಿನ ಐದು ವರ್ಷಗಳ ಅವರ ಆಡಳಿತಾವಧಿಯನ್ನು ಭಾರತೀಯ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ಸಂಘದ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಸುವರ್ಣ ಯುಗವೆಂದೇ ಬಣ್ಣಿಸಲಾಗಿದೆ. ರಂಗನಾಥನ್ ತಮ್ಮ ಆಡಳಿತದ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಭಾರತೀಯ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ಸಂಘಕ್ಕೆ ಅಂತರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಮನ್ನಣೆ ದೊರಕಿಸಿಕೊಟ್ಟರು.
೪. ಗ್ರಂಥಾಲಯ ವರ್ಗೀಕರಣ
ಗ್ರಂಥಾಲಯದಲ್ಲಿ ಗ್ರಂಥಗಳ ವ್ಯವಸ್ಥಿತ ಜೋಡಣೆಗಾಗಿ ರಂಗನಾಥನ್ ಬಳಕೆಗೆ ತಂದ ವಿಧಾನ 'ದ್ವಿಬಿಂದು ವರ್ಗೀಕರಣ' ಎನ್ನುವ ಹೆಸರಿನಿಂದ ಪ್ರಖ್ಯಾತವಾಗಿದೆ. ಈ ವಿಧಾನವನ್ನು ಭಾರತೀಯ ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರವಲ್ಲದೆ ಪಾಶ್ಚಿಮಾತ್ಯ ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳಲ್ಲೂ ಉಪಯೋಗಿಸಲಾಗುತ್ತಿದೆ. ಇದು ಭಾರತೀಯ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ವಿಜ್ಞಾನಿಯು ಜಾಗತಿಕ ಮಟ್ಟದಲ್ಲಿ ನೀಡಿದ ಮಹತ್ವದ ಕೊಡುಗೆ. ಪುಸ್ತಕಗಳ ಜೋಡಣೆ, ಹುಡುಕುವಿಕೆ ಹಾಗೂ ಪುನರ್ ಜೋಡಣೆಯಲ್ಲಿ ಓದುಗರ ಮತ್ತು ಗ್ರಂಥಾಲಯ ಸಿಬ್ಬಂದಿಯ ಸಮಯವನ್ನು ಉಳಿಸುವ ವೈಜ್ಞಾನಿಕ ವಿಧಾನವೆಂದೇ ಪ್ರಖ್ಯಾತವಾಗಿದೆ.
ಪ್ರಶಸ್ತಿ ಮತ್ತು ಗೌರವ
ಗ್ರಂಥಾಲಯ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿನ ಎಸ್. ಆರ್. ರಂಗನಾಥನ್ ರ ಸಾಧನೆಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸಿ ಅವರನ್ನು ಅರಸಿ ಬಂದ ಪ್ರಶಸ್ತಿಗಳು ಅನೇಕ
* ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರದಿಂದ ಪದ್ಮಶ್ರೀ ಪ್ರಶಸ್ತಿ
* ಗ್ರಂಥಾಲಯ ವಿಜ್ಞಾನದಲ್ಲಿ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಸಂಶೋಧನಾ ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕ ಎಂದು ಮನ್ನಣೆ
* ೧೯೪೮-೧೯೫೩ ರ ವರೆಗೆ ಭಾರತೀಯ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ಸಂಘದ ಅಧ್ಯಕ್ಷತೆಯ ಗೌರವ
* ೧೯೯೨ ರಲ್ಲಿ ಜನ್ಮ ಶತಮಾನೋತ್ಸವದ ನೆನಪಿಗಾಗಿ ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರದಿಂದ ಅಂಚೆ ಚೀಟಿ ಬಿಡುಗಡೆ
* ಪ್ರತಿ ವರ್ಷ ಅಗಸ್ಟ್ ೧೨ ರಂದು 'ರಂಗನಾಥನ್ ದಿನ' ಎಂದು ಆಚರಣೆ
* ೧೯೯೨ ರಲ್ಲಿ 'ರಂಗನಾಥನ್ ಸಂಸ್ಮರಣ' ಗ್ರಂಥ ಬಿಡುಗಡೆ
೧೯೮೪ ರಲ್ಲಿ ಬೆಂಗಳೂರಿನ ಡಿ ಆರ್ ಟಿ ಸಿ ಗೆ ರಂಗನಾಥನ್ ಕುರಿತು ಉಪನ್ಯಾಸ ನೀಡಲು ಬಂದ ಅಮೇರಿಕಾದ ಮಾಹಿತಿ ವಿಜ್ಞಾನಿ ಯುಜೀನ್ ಗೆರ್ಫಿಲ್ಡ್ ಹೀಗೆ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ 'ರಂಗನಾಥನ್ ಭಾರತ ಮಾತ್ರವಲ್ಲ ಇಡೀ ಜಗತ್ತಿನ ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳ ಚಿತ್ರಣವನ್ನೇ ಬದಲಿಸಿದ ಸಾಧಕ. ತಮ್ಮ ಬದುಕಿನ ಕೊನೆಯ ದಿನದವರೆಗೂ ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳ ಬೆಳೆವಣಿಗೆಯನ್ನು ಕುರಿತು ಚಿಂತಿಸಿದ ಚಿಂತಕ. ವೃತ್ತಿ ಬದುಕಿನಲ್ಲಿ ದುಡಿದು ಗಳಿಸಿದ್ದೆಲ್ಲವನ್ನೂ ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳ ಪ್ರಗತಿಗಾಗಿ ವಿನಿಯೋಗಿಸಿದ ದಾರ್ಶನಿಕ. ಅದಕ್ಕೆಂದೇ ಅವರು ಗ್ರಂಥಾಲಯ ವಿಜ್ಞಾನಿ ಮಾತ್ರವಲ್ಲ ಅವರೊಬ್ಬ ಯೋಗಿ, ಸಂತ, ದಾರ್ಶನಿಕನಾಗಿ ನನಗೆ ಕಾಣುತ್ತಾರೆ. ನಾಲ್ಕೂವರೆ ದಶಕಗಳ ಕಾಲ ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಬರಿಗಾಲಿನಲ್ಲಿ ನಡೆದಾಡಿದ ಈ ಸಾಧಕ ತನ್ನ ಹೆಜ್ಜೆ ಗುರುತನ್ನು ಅಜರಾಮರಗೊಳಿಸಿರುವರು'. ಈ ಮಾತಿನಲ್ಲಿ ಯಾವ ಒಣ ಹೊಗಳಿಕೆಯಾಗಲಿ ಇಲ್ಲವೇ ಅತಿಶಯೋಕ್ತಿಯಾಗಲಿ ಇಲ್ಲ. ಜನರ ನಿರ್ಲಕ್ಷಕ್ಕೆ ಒಳಗಾಗಿದ್ದ ಒಂದು ಕ್ಷೇತ್ರವನ್ನು ರಂಗನಾಥನ್ ತಮ್ಮ ಸೇವಾಮನೋಭಾವ ಮತ್ತು ಸಂಶೋಧನಾತ್ಮಕ ಗುಣದಿಂದ ಸಮಾಜದ ಮುಖ್ಯವಾಹಿನಿಗೆ ತಂದು ನಿಲ್ಲಿಸಿದರು. ಜನಸಾಮಾನ್ಯರಿಗೂ ಪುಸ್ತಕಗಳು ಉಚಿತವಾಗಿ ದೊರೆಯುವಂತೆ ಮಾಡಿ ಆ ಮೂಲಕ ಸ್ವಾಸ್ಥ್ಯ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಸಮಾಜದ ನಿರ್ಮಾಣಕ್ಕೆ ಕಾರಣರಾದರು. ದುಡಿದು ಗಳಿಸಿದ್ದೆಲ್ಲವನ್ನೂ ಸಮಾಜಕ್ಕೆ ಅರ್ಪಿಸಿದ ಅವರ ಸರಳ ಬದುಕು ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ಕಾಳಜಿಯ ಗುಣ ನಂತರದ ಪೀಳಿಗೆಗೆ ದಾರಿದೀಪವಾಯಿತು.
ಶಿಯ್ಯಾಳಿ ರಾಮಾಮೃತ ರಂಗನಾಥನ್ ತಮಿಳುನಾಡಿನವರು. ಅವರು ಜನಿಸಿದ್ದು ತಮಿಳು ನಾಡಿನ (ಆಗಿನ ಮದ್ರಾಸ್ ರಾಜ್ಯ) ತಂಜಾವೂರು ಜಿಲ್ಲೆಯ ಶಿಯ್ಯಾಳಿ ಎನ್ನುವ ಪುಟ್ಟ ಗ್ರಾಮದಲ್ಲಿ ೧೮೯೨ ಅಗಸ್ಟ್ ೧೨ ರಂದು. ತಂದೆ ರಾಮಾಮೃತ ಅಯ್ಯರ್ ಮತ್ತು ತಾಯಿ ಸೀತಾ ಲಕ್ಷ್ಮಿ. ರಂಗನಾಥನ್ ಆರು ವರ್ಷದವರಾಗಿದ್ದಾಗ ಅವರ ತಂದೆ ನಿಧನರಾದರು. ತಂದೆಯ ನಿಧನದ ನಂತರ ಅಜ್ಜ ಸುಬ್ಬಾ ಅಯ್ಯರ ಅವರ ಮಾರ್ಗದರ್ಶನದಲ್ಲಿ ರಂಗನಾಥನ್ ತಮ್ಮ ಪ್ರಾಥಮಿಕ ಶಿಕ್ಷಣವನ್ನು ಪೂರ್ಣಗೊಳಿಸಿದರು. ಶಿಯ್ಯಾಳಿಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಥಮಿಕ ಶಿಕ್ಷಣ ಪಡೆದು ಮುಂದಿನ ವಿದ್ಯಾಭ್ಯಾಸಕ್ಕಾಗಿ ರಂಗನಾಥನ್ ಮದ್ರಾಸಿಗೆ ಬಂದು ನೆಲೆಸುತ್ತಾರೆ. ಚಿಕ್ಕಂದಿನಿಂದ ಗಣಿತ ಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಆಸಕ್ತಿ ಹೊಂದಿದ್ದ ಅವರು ತಮ್ಮ ಸ್ನಾತಕೋತ್ತರ ಪದವಿಯನ್ನು ಗಣಿತ ಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲೇ ಪೂರ್ಣಗೊಳಿಸಿ ನಂತರ ಒಂದೆರಡು ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ಅರೆಕಾಲಿಕ ಉಪನ್ಯಾಸಕರಾಗಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ. ಕರ್ನಾಟಕದ ಮಂಗಳೂರಿನಲ್ಲೂ ಕೆಲವು ತಿಂಗಳು ಉಪನ್ಯಾಸಕರಾಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸಿದ್ದು ಗಮನಾರ್ಹ ಸಂಗತಿಗಳಲ್ಲೊಂದು. ೧೯೨೪ ರಲ್ಲಿ ರಂಗನಾಥನ್ ರ ವೃತ್ತಿ ಬದುಕು ಮಹತ್ವದ ತಿರುವು ಪಡೆದುಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಅರೆಕಾಲಿಕ ಉಪನ್ಯಾಸಕ ವೃತ್ತಿಯಿಂದ ಬರುತ್ತಿದ ಕಡಿಮೆ ಸಂಬಳದಿಂದ ಕುಟುಂಬ ನಿರ್ವಹಣೆಗೆ ತೊಂದರೆಯಾದಾಗ ಬೇರೆ ವೃತ್ತಿಯನ್ನು ಹುಡುಕುವುದು ಬದುಕಿಗಾಗಿ ಅನಿವಾರ್ಯವಾಗುತ್ತದೆ. ಇದೇ ಸಂದರ್ಭ ಮದ್ರಾಸ್ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದಲ್ಲಿ ಪೂರ್ಣ ಕಾಲಿಕ ಗ್ರಂಥಪಾಲಕ ಹುದ್ದೆಗೆ ಅರ್ಜಿ ಆಹ್ವಾನಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ರಂಗನಾಥನ್ ರ ಆರ್ಥಿಕ ತೊಂದರೆ ತಿಳಿದಿದ್ದ ಕೆಲವು ಉಪನ್ಯಾಸಕರು ಮತ್ತು ಪ್ರೆಸಿಡೆನ್ಸಿ ಕಾಲೇಜಿನ ಪ್ರಾಚಾರ್ಯರ ಮಿ. ಡಂಕನ್ ಗ್ರಂಥಪಾಲಕ ಹುದ್ದೆಗೆ ಅರ್ಜಿ ಸಲ್ಲಿಸುವಂತೆ ಒತ್ತಾಯಿಸುತ್ತಾರೆ. ಒಲ್ಲದ ಮನಸ್ಸಿನಿಂದಲೇ ಅರ್ಜಿ ಸಲ್ಲಿಸಿದ ರಂಗನಾಥನ್ ಅಚ್ಚರಿ ಎನ್ನುವಂತೆ ಮದ್ರಾಸ್ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದ ಗ್ರಂಥಪಾಲಕ ಹುದ್ದೆಗೆ ನೇಮಕಗೊಳ್ಳುವರು. ಪೂರ್ಣಕಾಲಿಕ ಕೆಲಸ ಮತ್ತು ಹೆಚ್ಚಿನ ಸಂಬಳ ಎಂದು ಆ ಹುದ್ದೆಯನ್ನು ಒಪ್ಪಿಕೊಂಡ ರಂಗನಾಥನ್ ರಿಗೆ ಒಂದೇ ವಾರದಲ್ಲಿ ಆ ಕೆಲಸ ಬೇಸರ ತರಿಸುತ್ತದೆ. ಪಾಠ ಮಾಡುತ್ತ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳ ನಡುವೆ ಲವಲವಿಕೆಯಿಂದ ಓಡಾಡಿಕೊಂಡಿದ್ದ ಅವರಿಗೆ ಯಾರ ಸಂಪರ್ಕವೂ ಇಲ್ಲದೆ ದಿನವಿಡೀ ಒಬ್ಬಂಟಿಯಾಗಿ ಕುಳಿತು ಕೊಳ್ಳುವುದು ಅದೊಂದು ಶಿಕ್ಷೆಯಂತೆ ಭಾಸವಾಗುತ್ತದೆ. ಒಂದೇ ವಾರದಲ್ಲಿ ಪ್ರೆಸಿಡೆನ್ಸಿ ಕಾಲೇಜಿಗೆ ಮರಳಿದ ರಂಗನಾಥನ್ ತಮ್ಮನ್ನು ಮತ್ತೆ ಅದೇ ಹಿಂದಿನ ಅರೆಕಾಲಿಕ ಉಪನ್ಯಾಸಕ ಹುದ್ದೆಗೆ ಮರು ನೇಮಕಾತಿ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುವಂತೆ ಪ್ರಾಚಾರ್ಯರಲ್ಲಿ ವಿನಂತಿಸಿಕೊಳ್ಳುವರು. ರಂಗನಾಥನ್ ರಿಗಿದ್ದ ಓದಿನ ಅಭಿರುಚಿ ಮತ್ತು ಸಂಶೋಧನಾ ಮನೋಭಾವದ ಅರಿವಿದ್ದ ಪ್ರಾಚಾರ್ಯರಿಗೆ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದ ಗ್ರಂಥಾಲಯವನ್ನು ಪುನಶ್ಚೇತನಗೊಳಿಸಲು ರಂಗನಾಥನ್ನರೆ ಸರಿಯಾದ ವ್ಯಕ್ತಿಯೆಂದು ಅವರನ್ನು ಮರಳಿ ಮದ್ರಾಸ್ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯಕ್ಕೆ ಕಳುಹಿಸಿ ಕೊಡುವಲ್ಲಿ ಯಶಸ್ವಿಯಾಗುತ್ತಾರೆ. ಲಂಡನ್ನಿನಿಂದ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ತರಬೇತಿ ಪಡೆದು ಮರಳಿದ ಮೇಲೂ ತನ್ನ ಮನಸ್ಸಿಗೆ ಆ ಹುದ್ದೆ ಒಪ್ಪದೇ ಹೋದಲ್ಲಿ ಪ್ರೆಸಿಡೆನ್ಸಿ ಕಾಲೇಜಿಗೆ ಮತ್ತೆ ಮರಳಿ ಬರಲು ಅವಕಾಶ ನೀಡಬೇಕೆನ್ನುವ ಷರತ್ತಿನ ಮೇಲೆ ರಂಗನಾಥನ್ ಮದ್ರಾಸ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯಕ್ಕೆ ಹಿಂತಿರುಗುತ್ತಾರೆ. ಮಿ. ಡಂಕನ್ ಅಂದು ಮಾಡಿದ ಕೆಲಸ ನಂತರದ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಭಾರತದ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಬಹುದೊಡ್ಡ ಪರಿವರ್ತನೆಗೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು. ಈ ದೃಷ್ಟಿಯಿಂದ ಭಾರತೀಯರು ಮಿ. ಡಂಕನ್ ಗೆ ಋಣಿಗಳಾಗಿರಲೇ ಬೇಕು.
ಮತ್ತೆ ಮದ್ರಾಸ್ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದ ಗ್ರಂಥಪಾಲಕ ಹುದ್ದೆಗೆ ಮರಳಿದ ರಂಗನಾಥನ್ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ತರಬೇತಿಗಾಗಿ ಲಂಡನ್ ಗೆ ಪಯಣಿಸುತ್ತಾರೆ. ಲಂಡನ್ನಿನಲ್ಲಿದ್ದ ೯ ತಿಂಗಳ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ರಂಗನಾಥನ್ ಅವರಿಗೆ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ಎನ್ನುವುದು ಪ್ರಾಯೋಗಿಕವಾಗಿ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಬೇಕಾದ ವಿಷಯ ಎನ್ನುವ ಸಂಗತಿ ಮನದಟ್ಟಾಗುತ್ತದೆ. ಲಂಡನ್ನಿನ 'ಸ್ಕೂಲ್ ಆಫ್ ಲೈಬ್ರರಿಯನ್ ಶಿಪ್' ನಲ್ಲಿ ಡಬ್ಲ್ಯು. ಸಿ. ಸೇಯರ್ಸ್ ಅವರಿಂದ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ವಿಜ್ಞಾನದ ಅನೇಕ ವಿಷಯಗಳನ್ನು ಕಲಿಯಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗುತ್ತದೆ. ಆ ಒಂಬತ್ತು ತಿಂಗಳ ಕಾಲಾವಧಿಯಲ್ಲಿ ರಂಗನಾಥನ್ ಬರೋಬ್ಬರಿ ನೂರು ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳಿಗೆ ಭೇಟಿ ನೀಡುತ್ತಾರೆ. ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಗ್ರಂಥಾಲಯದಲ್ಲಿ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ವಿಜ್ಞಾನದ ಹೊಸ ಹೊಸ ಸಂಗತಿಗಳನ್ನು ತಿಳಿದುಕೊಳ್ಳುವರು. ಆ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲೇ ಅವರ ವಿಶ್ಲೇಷಣಾತ್ಮಕ ಮನಸ್ಸು ಭಾರತೀಯ ಮತ್ತು ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳನ್ನು ತುಲನೆ ಮಾಡಿ ನೋಡುತ್ತದೆ. ಭಾರತದ ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳಲ್ಲಿನ ಬಹುಮುಖ್ಯ ಕೊರತೆಗಳೇನು ಎನ್ನುವುದು ಅವರಿಗೆ ಲಂಡನ್ನಿನಲ್ಲಿದ್ದ ಆ ಸಂದರ್ಭ ವೇದ್ಯವಾಗುತ್ತದೆ. ಬ್ರಿಟಿಷ ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳ ಸೇವೆಗಳು, ಅಲ್ಲಿನ ತಾಂತ್ರಿಕ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳು, ಆಕರ್ಷಕ ಮತ್ತು ಓದುಗ ಸ್ನೇಹಿ ಕಟ್ಟಡಗಳು, ಉತ್ತಮ ಗುಣ ಮಟ್ಟದ ಪಿಠೋಪಕರಣಗಳು, ಗ್ರಂಥಾಲಯ ಸಿಬ್ಬಂದಿಯ ಸೇವಾ ಮನೋಭಾವ ಈ ಎಲ್ಲವುಗಳಿಂದ ರಂಗನಾಥನ್ ಪ್ರಭಾವಿತರಾಗುತ್ತಾರೆ. ಬ್ರಿಟಿಷ್ ರಾಷ್ಟ್ರದಲ್ಲಿ ಸಾಧ್ಯವಾಗಿದ್ದು ಭಾರತದಲ್ಲೇಕೆ ಸಾಧ್ಯವಾಗಿಲ್ಲ ಎಂದು ಅವರ ಮನಸ್ಸು ಪ್ರಶ್ನಿಸುತ್ತದೆ. ಬೇರೆ ಮುಂದಿವರೆದ ರಾಷ್ಟ್ರಗಳಿಗೆ ಹೋಲಿಸಿದರೆ ಭಾರತ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಬಹಳಷ್ಟು ಹಿಂದಿದೆ ಎನ್ನುವ ಸಂಗತಿ ಅರಿವಾಗುತ್ತದೆ. ಭಾರತದಲ್ಲೂ ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳನ್ನು ಅಭಿವೃದ್ಧಿಪಡಿಸಬೇಕೆಂದು ಲಂಡನ್ನಿನಲ್ಲಿದ್ದಾಗಲೇ ನಿರ್ಧರಿಸುತ್ತಾರೆ. ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಯ ನೀಲನಕ್ಷೆ ಆಗಲೇ ರೂಪುಗೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ಆ ಎಲ್ಲ ಆಸೆ ಮತ್ತು ಕನಸುಗಳನ್ನು ಹೊತ್ತು ರಂಗನಾಥನ್ ೧೯೨೫ ರಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ತರಬೇತಿಯನ್ನು ಪೂರ್ಣಗೊಳಿಸಿಕೊಂಡು ಭಾರತಕ್ಕೆ ಮರಳುತ್ತಾರೆ. ಗ್ರಂಥಪಾಲಕ ಹುದ್ದೆ ಮನಸ್ಸಿಗೆ ಒಪ್ಪದೇ ಹೋದಲ್ಲಿ ಉಪನ್ಯಾಸಕನಾಗಿ ತನ್ನನ್ನು ಮರಳಿ ಮರು ನೇಮಕಾತಿ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಬೇಕು ಎನ್ನುವ ಷರತ್ತಿನ ಮೇಲೆ ಲಂಡನ್ ಗೆ ಹೋಗಿ ತರಬೇತಿ ಪಡೆದ ರಂಗನಾಥನ್ ಮುಂದಿನ ನಾಲ್ಕೂವರೆ ದಶಕಗಳ ಕಾಲ ಗ್ರಂಥಾಲಯವನ್ನೇ ತಮ್ಮ ಉಸಿರಾಗಿಸಿಕೊಂಡು ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸುತ್ತಾರೆ. ಇಡೀ ಜಗತ್ತೇ ಭಾರತದ ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳ ಕಡೆ ನೋಡುವಂತೆ ಅವುಗಳನ್ನು ಕಟ್ಟಿ ಬೆಳೆಸುವರು. ಗ್ರಂಥಪಾಲಕರಾಗಿ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ವಿಜ್ಞಾನದ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕರಾಗಿ ಮತ್ತು ಸಂಶೋಧಕರಾಗಿ ರಂಗನಾಥನ್ ಮಾಡಿದ ಕೆಲಸ ಮತ್ತು ಸಾಧನೆಗಳು ಅವರ ಹೆಸರನ್ನು ಇತಿಹಾಸದ ಪುಟಗಳಲ್ಲಿ ಅಜರಾಮರಗೊಳಿಸಿವೆ.
ಸಾಧನೆಗಳು
ಲಂಡನ್ನಿನಿಂದ ಭಾರತಕ್ಕೆ ಮರಳಿದ ಮೇಲೆ ರಂಗನಾಥನ್ ಮದ್ರಾಸ್ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದ ಗ್ರಂಥಾಲಯವನ್ನೇ ತಮ್ಮ ಕಾರ್ಯಕ್ಷೇತ್ರ ಮಾಡಿಕೊಂಡು ಬಹಳಷ್ಟು ಬದಲಾವಣೆಗಳಿಗೆ ಕಾರಣರಾಗುತ್ತಾರೆ. ಗ್ರಂಥಾಲಯವನ್ನು ಮೇಲ್ದರ್ಜೆಗೇರಿಸಿ ಓದುಗರಿಗೆ ಅತ್ಯುತ್ತಮ ಓದಿನ ವಾತಾವರಣವನ್ನು ಕಟ್ಟಿಕೊಟ್ಟರು. ಉತ್ತಮ ಪುಸ್ತಕಗಳ ಸಂಗ್ರಹ ಮತ್ತು ತಮ್ಮಲ್ಲಿನ ಸೇವಾ ಮನೋಭಾವದ ಪರಿಣಾಮ ಗ್ರಂಥಾಲಯಕ್ಕೆ ಹೆಚ್ಚು ಹೆಚ್ಚು ಓದುಗರನ್ನು ಆಕರ್ಷಿಸುವಲ್ಲಿ ಯಶಸ್ವಿಯಾದರು. ವರ್ಗೀಕರಣ ಮತ್ತು ಸೂಚೀಕರಣ ಎನ್ನುವ ಎರಡು ಅತ್ಯುತ್ತಮ ತಾಂತ್ರಿಕ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳ ಉಪಯೋಗದ ಕಾರಣ ಓದುಗರಿಗೆ ಗ್ರಂಥಾಲಯದಲ್ಲಿ ಲಭ್ಯವಿರುವ ಪುಸ್ತಕಗಳು ಸುಲಭವಾಗಿ ದೊರೆಯಲಾರಂಭಿಸುತ್ತವೆ. ಮದ್ರಾಸ್ ನಗರದಲ್ಲಿನ ಓದುವ ಹವ್ಯಾಸಿಗಳನ್ನು ಒಂದುಗೂಡಿಸಿ ಮದ್ರಾಸ್ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ಸಂಘ ಎನ್ನುವ ಸಂಸ್ಥೆಯನ್ನು ಆರಂಭಿಸುವ ರಂಗನಾಥನ್ ಸಾರ್ವಜನಿಕರಿಗೂ ಗ್ರಂಥಾಲಯದ ಸೌಲಭ್ಯ ದೊರೆಯುವಂತೆ ಮಾಡಿದರು. ಮುಂದಿನ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ಕ್ಷೇತ್ರವನ್ನು ಅಧ್ಯಯನದ ವಿಷಯವಾಗಿಸಿ ಮದ್ರಾಸ್ ನಲ್ಲಿ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ಶಾಲೆ ರಂಗನಾಥನ್ ರ ನೇತೃತ್ವದಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಕಾರ್ಯಚಟುವಟಿಕೆಯನ್ನಾರಂಭಿಸುತ್ತದೆ. ೨೧ ವರ್ಷಗಳ ಸುದೀರ್ಘ ಸೇವೆಯ ನಂತರ ರಂಗನಾಥನ್ ೧೯೪೫ ರಲ್ಲಿ ಸ್ವಯಂ ನಿವೃತ್ತಿ ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುವರು. ಇದೇ ಸಂದರ್ಭ ಬನಾರಸ್ ಹಿಂದು ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದ ಗ್ರಂಥಾಲಯವನ್ನು ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಪಡಿಸಲು ಅಂದಿನ ಕುಲಪತಿಗಳಾಗಿದ್ದ ಡಾ. ರಾಧಾಕೃಷ್ಣನ್ ರ ಆಹ್ವಾನವನ್ನು ಒಪ್ಪಿ ಎರಡು ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ಒಂದು ಲಕ್ಷಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ಪುಸ್ತಕಗಳನ್ನು ವಿವಿಧ ವಿಷಯಗಳಾಗಿ ವರ್ಗೀಕರಿಸಿ ಅವುಗಳ ಸೂಚಿಯನ್ನು ತಯ್ಯಾರಿಸಿ ಅತಿ ಕಡಿಮೆ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯ ಗ್ರಂಥಾಲಯವನ್ನು ಅತ್ಯುತ್ತಮ ಶೈಕ್ಷಣಿಕ ಗ್ರಂಥಾಲಯವನ್ನಾಗಿ ಪರಿವರ್ತಿಸಿದರು. ಬನಾರಸ್ ಹಿಂದೂ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯ ಗ್ರಂಥಾಲಯವನ್ನು ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಪಡಿಸಿ ನಂತರ ರಂಗನಾಥನ್ ೧೯೪೭ ರಲ್ಲಿ ದೆಹಲಿ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದ ಗ್ರಂಥಪಾಲಕರಾಗಿ ನಿಯುಕ್ತಿಗೊಳ್ಳುವರು. ದೆಹಲಿ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದಲ್ಲಿ ಅವರು ಗ್ರಂಥಾಲಯವನ್ನು ಕಟ್ಟಿ ಬೆಳೆಸುವುದರ ಜೊತೆಗೆ ಮಾಡಿದ ಇನ್ನೊಂದು ಮಹತ್ವದ ಕೆಲಸವೆಂದರೆ ಅದು ಗ್ರಂಥಾಲಯ ವಿಜ್ಞಾನದ ಸ್ನಾತಕೋತ್ತರ ಕೋರ್ಸನ್ನು ಆರಂಭಿಸಿದ್ದು. ಅದುವರೆಗೂ ನಾಲ್ಕಾರು ತಿಂಗಳ ತರಬೇತಿಗಷ್ಟೇ ಸೀಮಿತವಾಗಿದ್ದ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ವಿಜ್ಞಾನದ ಅಧ್ಯಯನ ರಂಗನಾಥನ್ ರ ಪ್ರಯತ್ನದ ಪರಿಣಾಮ ಸ್ನಾತಕೋತ್ತರ ಕೋರ್ಸಿಗೆ ವಿಸ್ತರಿಸಿತು. ಪರಿಣಾಮವಾಗಿ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ವಿಜ್ಞಾನವನ್ನು ಅಭ್ಯಸಿಸಿದ ಮತ್ತು ಪ್ರಾಯೋಗಿಕವಾಗಿ ತರಬೇತಿ ಹೊಂದಿದ ಗ್ರಂಥಪಾಲಕರು ಭಾರತದ ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ನಿಯುಕ್ತಿಗೊಳ್ಳಲು ಸಾಧ್ಯವಾಯಿತು. ಇದರ ನೇರ ಪರಿಣಾಮ ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳ ಮೇಲಾಯಿತು. ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಯ ಶಕೆ ಆರಂಭಗೊಂಡಿತು. ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳು ಮಾಹಿತಿ ಕೇಂದ್ರ ಮತ್ತು ಸಂಶೋಧನಾ ಕೇಂದ್ರಗಳೆನ್ನುವ ಮನ್ನಣೆಗೆ ಪಾತ್ರವಾದವು. ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳ ಅಗತ್ಯ ಮತ್ತು ಅದರ ಅಸ್ತಿತ್ವ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯಗಳನ್ನೂ ಮೀರಿ ಶಾಲೆ, ಕಾಲೇಜು, ಕೈಗಾರಿಕಾ ಕೇಂದ್ರಗಳಿಗೂ ವಿಸ್ತರಿಸಿತು. ಜನಸಾಮಾನ್ಯರೂ ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳ ಓದುಗರಾದರು. ಓದುಗರ ಮನೆ ಬಾಗಿಲಿಗೇ ಪುಸ್ತಕಗಳನ್ನು ತಲುಪಿಸುವ ಸಂಚಾರಿ ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳು ಸ್ಥಾಪನೆಯಾದವು. ಒಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಗ್ರಂಥಾಲಯದ ಪರಿಕಲ್ಪನೆ ಮತ್ತದರ ಬಳಕೆ ಒಬ್ಬ ಸಂಶೋಧಕನಿಂದ ಶ್ರೀ ಸಾಮಾನ್ಯನವರೆಗೆ ಜಾತಿ, ಧರ್ಮ ಮತ್ತು ಲಿಂಗ ಭೇದಗಳನ್ನು ಮೀರಿ ಅನಾವರಣಗೊಂಡಿತು. ಗ್ರಂಥಾಲಯ ಕ್ಷೇತ್ರದ ಇಂಥದ್ದೊಂದು ಅಗಾಧ ಬೆಳವಣಿಗೆ ಮತ್ತು ಅದರ ಪ್ರಸ್ತುತತೆಯ ಹಿಂದೆ ಡಾ. ಎಸ್. ಆರ್. ರಂಗನಾಥನ್ ರ ದಣಿವರಿಯದ ದುಡಿಮೆ, ಪ್ರಯೋಗಶೀಲ ಮನೋಭಾವ ಮತ್ತು ಅರ್ಪಣಾ ಭಾವ ಅತ್ಯಂತ ಪರಿಣಾಮಕಾರಿಯಾಗಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡಿವೆ. ಈ ಕಾರಣದಿಂದಲೇ ರಂಗನಾಥನ್ ಅವರನ್ನು ಗ್ರಂಥಾಲಯ ಚಳುವಳಿಯ ಜನಕ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗಿದೆ.
ದೆಹಲಿ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದಲ್ಲಿ ನಿವೃತ್ತಿ ಹೊಂದಿದ ನಂತರ ರಂಗನಾಥನ್ ತಮ್ಮ ಬದುಕಿನ ಕೊನೆಯ ದಿನಗಳನ್ನು ಕಳೆದದ್ದು ಕರ್ನಾಟಕದ ಬೆಂಗಳೂರಿನಲ್ಲಿ. ೧೯೫೭ ರಲ್ಲಿ ಬೆಂಗಳೂರಿಗೆ ಬಂದು ನೆಲೆಸಿದ ರಂಗನಾಥನ್ ಇಲ್ಲಿ 'ಪ್ರಲೇಖನ ಸಂಶೋಧನಾ ಮತ್ತು ತರಬೇತಿ ಕೇಂದ್ರ' ವನ್ನು (DRTC) ಸ್ಥಾಪಿಸಿದರು. ಆ ಮೂಲಕ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ವಿಜ್ಞಾನಕ್ಕೆ ಸಂಶೋಧನೆಯ ಸ್ವರೂಪವನ್ನು ನೀಡಿದರು. ಡಿ ಆರ್ ಟಿ ಸಿ ಸ್ಥಾಪನೆಯ ದಿನದಿಂದ ೧೯೭೨ ರ ತಮ್ಮ ಬದುಕಿನ ಕೊನೆಯ ದಿನಗಳವರೆಗೆ ರಂಗನಾಥನ್ ಈ ಕೇಂದ್ರದಲ್ಲಿ ಗೌರವ ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕರಾಗಿ ಸೇವೆ ಸಲ್ಲಿಸಿದರು.
೧. ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ಕಾಯ್ದೆ
ಜನಸಾಮಾನ್ಯರಿಗೂ ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳ ಸೇವೆ ಲಭ್ಯವಾಗುವಂತೆ ಮಾಡುವಲ್ಲಿ ರಂಗನಾಥನ್ ರ ಪಾತ್ರ ಹಿರಿದಾದದ್ದು. ಅವರ ನಿರಂತರ ಪ್ರಯತ್ನದ ಪರಿಣಾಮ ದೇಶದಲ್ಲಿ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳು ಸ್ಥಾಪನೆಯಾದವು. ನಂತರದ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳಿಗೆ ಆರ್ಥಿಕ ಸಮಸ್ಯೆ ಎದುರಾಯಿತು. ಆ ಸಂದರ್ಭ ರಂಗನಾಥನ್ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳಲ್ಲಿನ ಸೇವಾ ಗುಣಮಟ್ಟದ ಸುಧಾರಣೆಗಾಗಿ ಅವುಗಳ ಆರ್ಥಿಕ ನೆಲೆಯನ್ನು ಸುಭದ್ರಗೊಳಿಸಲು ೧೯೪೯ ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಥಮ ಬಾರಿಗೆ ಅಂದಿನ ಮದ್ರಾಸ್ ಸರ್ಕಾರಕ್ಕೆ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ಕಾಯ್ದೆಯನ್ನು ರೂಪಿಸಿ ಕೊಟ್ಟರು. ಸರ್ಕಾರವು ಸಾರ್ವಜನಿಕ ತೆರಿಗೆಯಿಂದ ವಸೂಲಾಗುವ ಹಣದಲ್ಲಿ ಇಂತಿಷ್ಟು ಪ್ರಮಾಣದ ಹಣವನ್ನು ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಗಾಗಿ ವಿನಿಯೋಗಿಸಿಕೊಳ್ಳಬೇಕೆಂದು ಈ ಕಾಯ್ದೆಯಲ್ಲಿ ಹೇಳಲಾಗಿದೆ. ಇಂದು ಭಾರತದ ಅನೇಕ ರಾಜ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ಕಾಯ್ದೆ ಜಾರಿಯಲ್ಲಿದೆ.
೨. ಗ್ರಂಥಾಲಯದ ಐದು ಸೂತ್ರಗಳು
ಗ್ರಂಥಾಲಯದ ಆಡಳಿತಕ್ಕೆ ವೈಜ್ಞಾನಿಕ ತಳಹದಿಯನ್ನು ಕಟ್ಟಿಕೊಡಲು ರಂಗನಾಥನ್ ಐದು ಸೂತ್ರಗಳನ್ನು ರಚಿಸಿದರು. ೧೯೩೧ ರಲ್ಲಿ ರಚನೆಯಾದ ಈ ಸೂತ್ರಗಳು ಸರ್ವಕಾಲಿಕ ಮಹತ್ವವನ್ನು ಪಡೆದಿವೆ.
* ಗ್ರಂಥಗಳು ಉಪಯೋಗಕ್ಕಾಗಿವೆ
* ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬ ಓದುಗನಿಗೆ ಅವನದೇ ಗ್ರಂಥ
* ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಗ್ರಂಥಕ್ಕೆ ಒಬ್ಬ ಓದುಗ
* ಓದುಗನ ಸಮಯ ಉಳಿಸಿ
* ಗ್ರಂಥಾಲಯ ಬೆಳೆಯುತ್ತಿರುವ ಸಂಸ್ಥೆ
೩. ಭಾರತೀಯ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ಸಂಘ
ಗ್ರಂಥಾಲಯ ಕ್ಷೇತ್ರದ ಬೆಳವಣಿಗೆಗಾಗಿ ಒಂದು ಸಂಘಟಿತ ಪ್ರಯತ್ನವಿರಲಿ ಎನ್ನುವ ರಂಗನಾಥನ್ ರ ದೂರದೃಷ್ಟಿಯ ಪರಿಣಾಮ ೧೯೩೩ ರಲ್ಲಿ 'ಭಾರತೀಯ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ಸಂಘ' ಸ್ಥಾಪನೆಯಾಯಿತು. ೧೯೪೮ ರಲ್ಲಿ ರಂಗನಾಥನ್ ಈ ಸಂಘದ ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿ ಆಯ್ಕೆಯಾದರು. ೧೯೪೮ ರಿಂದ ೧೯೫೩ ರ ವರೆಗಿನ ಐದು ವರ್ಷಗಳ ಅವರ ಆಡಳಿತಾವಧಿಯನ್ನು ಭಾರತೀಯ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ಸಂಘದ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಸುವರ್ಣ ಯುಗವೆಂದೇ ಬಣ್ಣಿಸಲಾಗಿದೆ. ರಂಗನಾಥನ್ ತಮ್ಮ ಆಡಳಿತದ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಭಾರತೀಯ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ಸಂಘಕ್ಕೆ ಅಂತರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಮನ್ನಣೆ ದೊರಕಿಸಿಕೊಟ್ಟರು.
೪. ಗ್ರಂಥಾಲಯ ವರ್ಗೀಕರಣ
ಗ್ರಂಥಾಲಯದಲ್ಲಿ ಗ್ರಂಥಗಳ ವ್ಯವಸ್ಥಿತ ಜೋಡಣೆಗಾಗಿ ರಂಗನಾಥನ್ ಬಳಕೆಗೆ ತಂದ ವಿಧಾನ 'ದ್ವಿಬಿಂದು ವರ್ಗೀಕರಣ' ಎನ್ನುವ ಹೆಸರಿನಿಂದ ಪ್ರಖ್ಯಾತವಾಗಿದೆ. ಈ ವಿಧಾನವನ್ನು ಭಾರತೀಯ ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರವಲ್ಲದೆ ಪಾಶ್ಚಿಮಾತ್ಯ ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳಲ್ಲೂ ಉಪಯೋಗಿಸಲಾಗುತ್ತಿದೆ. ಇದು ಭಾರತೀಯ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ವಿಜ್ಞಾನಿಯು ಜಾಗತಿಕ ಮಟ್ಟದಲ್ಲಿ ನೀಡಿದ ಮಹತ್ವದ ಕೊಡುಗೆ. ಪುಸ್ತಕಗಳ ಜೋಡಣೆ, ಹುಡುಕುವಿಕೆ ಹಾಗೂ ಪುನರ್ ಜೋಡಣೆಯಲ್ಲಿ ಓದುಗರ ಮತ್ತು ಗ್ರಂಥಾಲಯ ಸಿಬ್ಬಂದಿಯ ಸಮಯವನ್ನು ಉಳಿಸುವ ವೈಜ್ಞಾನಿಕ ವಿಧಾನವೆಂದೇ ಪ್ರಖ್ಯಾತವಾಗಿದೆ.
ಪ್ರಶಸ್ತಿ ಮತ್ತು ಗೌರವ
ಗ್ರಂಥಾಲಯ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿನ ಎಸ್. ಆರ್. ರಂಗನಾಥನ್ ರ ಸಾಧನೆಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸಿ ಅವರನ್ನು ಅರಸಿ ಬಂದ ಪ್ರಶಸ್ತಿಗಳು ಅನೇಕ
* ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರದಿಂದ ಪದ್ಮಶ್ರೀ ಪ್ರಶಸ್ತಿ
* ಗ್ರಂಥಾಲಯ ವಿಜ್ಞಾನದಲ್ಲಿ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಸಂಶೋಧನಾ ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕ ಎಂದು ಮನ್ನಣೆ
* ೧೯೪೮-೧೯೫೩ ರ ವರೆಗೆ ಭಾರತೀಯ ಗ್ರಂಥಾಲಯ ಸಂಘದ ಅಧ್ಯಕ್ಷತೆಯ ಗೌರವ
* ೧೯೯೨ ರಲ್ಲಿ ಜನ್ಮ ಶತಮಾನೋತ್ಸವದ ನೆನಪಿಗಾಗಿ ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರದಿಂದ ಅಂಚೆ ಚೀಟಿ ಬಿಡುಗಡೆ
* ಪ್ರತಿ ವರ್ಷ ಅಗಸ್ಟ್ ೧೨ ರಂದು 'ರಂಗನಾಥನ್ ದಿನ' ಎಂದು ಆಚರಣೆ
* ೧೯೯೨ ರಲ್ಲಿ 'ರಂಗನಾಥನ್ ಸಂಸ್ಮರಣ' ಗ್ರಂಥ ಬಿಡುಗಡೆ
ಕೊನೆಯ ಮಾತು
೧೯೮೪ ರಲ್ಲಿ ಬೆಂಗಳೂರಿನ ಡಿ ಆರ್ ಟಿ ಸಿ ಗೆ ರಂಗನಾಥನ್ ಕುರಿತು ಉಪನ್ಯಾಸ ನೀಡಲು ಬಂದ ಅಮೇರಿಕಾದ ಮಾಹಿತಿ ವಿಜ್ಞಾನಿ ಯುಜೀನ್ ಗೆರ್ಫಿಲ್ಡ್ ಹೀಗೆ ಹೇಳುತ್ತಾರೆ 'ರಂಗನಾಥನ್ ಭಾರತ ಮಾತ್ರವಲ್ಲ ಇಡೀ ಜಗತ್ತಿನ ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳ ಚಿತ್ರಣವನ್ನೇ ಬದಲಿಸಿದ ಸಾಧಕ. ತಮ್ಮ ಬದುಕಿನ ಕೊನೆಯ ದಿನದವರೆಗೂ ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳ ಬೆಳೆವಣಿಗೆಯನ್ನು ಕುರಿತು ಚಿಂತಿಸಿದ ಚಿಂತಕ. ವೃತ್ತಿ ಬದುಕಿನಲ್ಲಿ ದುಡಿದು ಗಳಿಸಿದ್ದೆಲ್ಲವನ್ನೂ ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳ ಪ್ರಗತಿಗಾಗಿ ವಿನಿಯೋಗಿಸಿದ ದಾರ್ಶನಿಕ. ಅದಕ್ಕೆಂದೇ ಅವರು ಗ್ರಂಥಾಲಯ ವಿಜ್ಞಾನಿ ಮಾತ್ರವಲ್ಲ ಅವರೊಬ್ಬ ಯೋಗಿ, ಸಂತ, ದಾರ್ಶನಿಕನಾಗಿ ನನಗೆ ಕಾಣುತ್ತಾರೆ. ನಾಲ್ಕೂವರೆ ದಶಕಗಳ ಕಾಲ ಗ್ರಂಥಾಲಯಗಳಲ್ಲಿ ಬರಿಗಾಲಿನಲ್ಲಿ ನಡೆದಾಡಿದ ಈ ಸಾಧಕ ತನ್ನ ಹೆಜ್ಜೆ ಗುರುತನ್ನು ಅಜರಾಮರಗೊಳಿಸಿರುವರು'. ಈ ಮಾತಿನಲ್ಲಿ ಯಾವ ಒಣ ಹೊಗಳಿಕೆಯಾಗಲಿ ಇಲ್ಲವೇ ಅತಿಶಯೋಕ್ತಿಯಾಗಲಿ ಇಲ್ಲ. ಜನರ ನಿರ್ಲಕ್ಷಕ್ಕೆ ಒಳಗಾಗಿದ್ದ ಒಂದು ಕ್ಷೇತ್ರವನ್ನು ರಂಗನಾಥನ್ ತಮ್ಮ ಸೇವಾಮನೋಭಾವ ಮತ್ತು ಸಂಶೋಧನಾತ್ಮಕ ಗುಣದಿಂದ ಸಮಾಜದ ಮುಖ್ಯವಾಹಿನಿಗೆ ತಂದು ನಿಲ್ಲಿಸಿದರು. ಜನಸಾಮಾನ್ಯರಿಗೂ ಪುಸ್ತಕಗಳು ಉಚಿತವಾಗಿ ದೊರೆಯುವಂತೆ ಮಾಡಿ ಆ ಮೂಲಕ ಸ್ವಾಸ್ಥ್ಯ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಸಮಾಜದ ನಿರ್ಮಾಣಕ್ಕೆ ಕಾರಣರಾದರು. ದುಡಿದು ಗಳಿಸಿದ್ದೆಲ್ಲವನ್ನೂ ಸಮಾಜಕ್ಕೆ ಅರ್ಪಿಸಿದ ಅವರ ಸರಳ ಬದುಕು ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ಕಾಳಜಿಯ ಗುಣ ನಂತರದ ಪೀಳಿಗೆಗೆ ದಾರಿದೀಪವಾಯಿತು.
No comments:
Post a Comment